Mammografia krok po kroku: jak wygląda badanie i jak się do niego przygotować?

Mammografia to jedno z podstawowych badań przesiewowych w kierunku raka piersi, które pozwala wykryć zmiany nowotworowe na bardzo wczesnym etapie – jeszcze zanim staną się wyczuwalne. Badanie polega na wykonaniu zdjęć rentgenowskich piersi i, w przeciwieństwie do USG, wykorzystuje promieniowanie jonizujące – w dawce uznawanej za bezpieczną, jeśli mammografia jest wykonywana zgodnie z zaleceniami, czyli nie częściej niż raz na 2 lata.

Kto i kiedy powinien wykonać mammografię?

Mammografia to badanie dedykowane dla kobiet po 40. roku życia, gdyż wtedy zwykle piersi zawierają już więcej tkanki tłuszczowej niż gruczołowej – co pozwala na dokładniejszą ocenę obrazu.

U młodszych kobiet, których piersi są bardziej gruczołowe, lekarz może zalecić USG piersi jako badanie podstawowe.
 

Mammografia może być również zalecana:

• kobietom młodszym z grupy podwyższonego ryzyka (np. nosicielkom mutacji BRCA1/2),
• w przypadku wykrycia niepokojących zmian podczas USG piersi,
• jako badanie kontrolne po leczeniu raka piersi.

Od listopada 2023 roku kobiety w wieku 45–74 lat mogą wykonać mammografię bezpłatnie co 2 lata w ramach programu przesiewowego NFZ – bez skierowania. Warto z tej możliwości korzystać regularnie, nawet jeśli nie występują żadne objawy.

 
Sprawdź, w której placówce w Polsce możesz wykonać bezpłatnie badanie mammograficzne>>
 

Czułość i swoistość mammografii

Mammografia wykazuje czułość na poziomie około 75–85% (jest to zdolność badania do wykrywania choroby, gdy ona rzeczywiście występuje), co oznacza, że w większości przypadków wykrywa istniejące zmiany nowotworowe. Swoistość badania wynosi około 90–95% (jest to zdolność do prawidłowego wykluczania choroby, gdy jej nie ma), czyli stosunkowo rzadko daje wynik fałszywie dodatni.

Skuteczność mammografii może jednak spaść może spaść nawet do 30% u kobiet z gęstą tkanką gruczołową, typową dla kobiet młodych. Dzieje się tak dlatego, że gęsta tkanka piersi na zdjęciach mammograficznych wygląda na jasną – podobnie jak nowotwór  – z tego powodu u młodszych kobiet zalecane jest wykonanie USG piersi. W przypadku gęstych piersi również spada swoistość do poziomu 85–90%, co zwiększa ryzyko wyników fałszywie dodatnich i niepotrzebnych dalszych badań.

Gdzie wykonać mammografię i jak wybrać placówkę?

Mammografię można wykonać:

• w stacjonarnych placówkach medycznych (szpitalach, poradniach diagnostycznych),
• w mammobusach – mobilnych punktach badań, które dojeżdżają do mniejszych miejscowości.

Wybierając miejsce, warto zapytać:
 

• czy pracownia posiada certyfikat jakości (np. akredytację Centralnego Ośrodka Koordynującego program przesiewowy),
• czy placówka działa w ramach tzw. Breast Unit – czyli wyspecjalizowanej jednostki zajmującej się kompleksową diagnostyką i leczeniem chorób piersi. Takie ośrodki zapewniają wyższą jakość opieki, współpracę wielospecjalistycznych zespołów oraz szybszy dostęp do konsultacji onkologicznych czy badań dodatkowych.
• czy pracują tam technicy i lekarze z doświadczeniem w diagnostyce raka piersi,
• czy wykonuje się tam mammografię cyfrową – nowoczesne aparaty dają dokładniejszy obraz.

Jak się przygotować do mammografii?

 
Mammografia nie wymaga skomplikowanego przygotowania, ale warto pamiętać o kilku zasadach:
 

• Najlepiej wykonać badanie między 5. a 12. dniem cyklu miesiączkowego – piersi są wtedy mniej wrażliwe na ucisk.
• Nie stosuj dezodorantów, balsamów ani talku w okolicy pach i klatki piersiowej w dniu badania – mogą zaburzyć obraz.
• Załóż dwuczęściowy strój, aby łatwiej się rozebrać od pasa w górę.
• Zabierz wyniki wcześniejszych badań piersi (USG, poprzednie mammografie), jeśli je masz.

Jak wygląda badanie mammograficzne krok po kroku?

 
Mammografia to badanie obrazowe, które zwykle trwa kilkanaście minut. Polega na wykonaniu zdjęć rentgenowskich obu piersi w dwóch standardowych projekcjach. W trakcie badania emitowane jest promieniowanie jonizujące, a pierś jest umieszczana na specjalnej płycie aparatu i uciskana  – dzięki temu uzyskuje się wyraźny obraz, który pozwala ocenić struktury wewnętrzne piersi: zgrubienia, zwapnienia, guzki czy asymetrie. Ucisk ten może wydawać się nieprzyjemny, a czasami nawet bolesny – jednak trwa stosunkowo krótko.
 
Oto jak przebiega badanie krok po kroku:
 

1. 1. Przygotowanie do badania – technik poprosi Cię o rozebranie się od pasa w górę – zwykle w gabinecie stoi parawan lub jest w tym celu wydzielona przebieralnia.

1. 1.  Pozycja do badania – Rozbierasz się od pasa w górę i stajesz przy aparacie. Następnie technik ustawia pierś na płycie mammografu i delikatnie ją uciska – to konieczne, by uzyskać wyraźny obraz.

1. 1. Badanie piersi: Aparat wykonuje zwykle cztery zdjęcia (po dwa każdej piersi – w projekcji góra-dół i skośnej).
      W trakcie badania ucisk piersi może być nieprzyjemny – jeśli odczuwasz ból – poinformuj techniczkę. Czasem można zmodyfikować ustawienie, by było Ci wygodniej.

1. 1. Zakończenie badania – po wykonaniu badania możesz się ubrać, a Twój wynik trafia do lekarza radiologa, który opisuje obraz.

1. Wynik badania – w przypadku mammografii nie otrzymasz wyniku od razu – jak w przypadku USG piersi – gdyż wynik musi zostać opisany przez radiologa, co zwykle trwa od 2 od 3 tygodni.

Co wykrywa mammografia?

Mammografia umożliwia wykrycie:

• mikrozwapnień,
• guzków i zgrubień niewyczuwalnych palpacyjnie,
• zmian nowotworowych we wczesnym stadium,
• asymetrii w budowie piersi,
• zmian wymagających dalszej diagnostyki (np. rezonansu, biopsji).

Co powinien zawierać wynik mammografii?

Prawidłowo wykonana mammografia pozwala ocenić strukturę i ewentualne nieprawidłowości w budowie piersi.

Opis badania powinien zawierać wszystkie kluczowe informacje diagnostyczne, takie jak:

• charakter badania (profilaktyczne czy diagnostyczne),
• opis techniki wykonania (np. projekcje CC i MLO, metoda cyfrowa),
• szczegółowy opis obu piersi – uwzględniający ich budowę (tłuszczowa, mieszana, gruczołowa),
• informacje o obecności ewentualnych zmian (np. zagęszczenia, guzki, mikrozwapnienia, asymetrie),
• ocenę węzłów chłonnych pachowych, jeśli były uwidocznione,
• klasyfikację BI-RADS – międzynarodową skalę oceny ryzyka wystąpienia raka piersi (od 0 do 6),
• zalecenia dotyczące dalszego postępowania – np. kontrola, dodatkowe badania (USG, biopsja), konsultacja onkologiczna.

Jeśli w opisie badania czegoś brakuje albo nie wszystko jest dla Ciebie zrozumiałe, poproś lekarza o wyjaśnienie. Dobrze opisany wynik to nie tylko podstawa diagnostyki – to także ważne źródło wiedzy o Twoim zdrowiu.